Cây xạ đen

Cây xạ đen Hòa Bình là một trong những thảo dược quý ở nhiều nước, trong đó có Việt Nam. Tuy nhiên, việc khai thác và sử dụng chúng mãi đến những năm gần đây mới được chú ý. Có rất nhiều nghiên cứu về dược tính vẫn đang được thực hiện để khẳng định thêm về tác dụng. Hầu hết các kết luận đều khả thi trong việc sử dụng làm thuốc.

• Tên khoa học: Ehretia asperula
• Tên gọi khác: dót

Đặc điểm của cây xạ đen Hòa Bình

Cây xạ đen là dạng thân bụi và có thể leo được. Dây leo của chúng nhỏ, toàn thân màu nâu sẫm. Các cành non khi mới mọc ra có dạng hình tròn, trơn nhẵn và có màu xám nhạt. Khi già cành chuyển sang màu nâu và có lông. Cây có thể vươn dài tới 15m.

Lá của cây có hình trái xoan hoặc hình thoi. Độ dài lá vừa phải, khoảng 10cm. Phiến lá không quá dày cũng không quá mảnh, có màu đen và nhẵn. Viền lá có khía mảnh và nhọn. Gân lá nổi rất rõ.

Cây xạ đen có hoa màu trắng nhỏ xíu thường mọc thành chùm ở ngọn hoặc nách lá. Những chùm hoa này sau sẽ tạo quả hình cầu nhỏ, quả màu đỏ hoặc cam, bên trong có hạt màu hồng.

Phân biệt các loại dễ nhầm lẫn

Xạ đen đôi khi bị nhầm lẫn với cây xạ vàng. Cả hai đều là vị thuốc hữu ích nhưng có những tác dụng khác nhau. Để phân biệt, cần chú ý một số đặc điểm sau:

• Lá của cây xạ đen có thêm sắc tím, lá xạ vàng chỉ tuyền màu xanh. Lá xạ đen dày còn lá xạ vàng mỏng.

• Khi phơi khô xong, cây xạ đen sẽ có màu đen và thơm, lá không giòn. Xạ vàng có màu trắng nhạt, không có mùi thơm và lá thường giòn, dễ bẻ vụn.

Ngoài ra, có hai loại là xạ đen châu Âu và xạ đen Hòa Bình. Trong bài viết này, Mộc Nhiên sẽ gửi đến các bạn thông tin của xạ đen Hòa Bình. Đây là một vị thảo dược đang ngày càng phổ biến về công dụng và được công nhận trong các nghiên cứu mới nhất những năm gần đây.

Nguồn gốc và phân bố

Người ta tìm thấy cây này ở các nước Đông Nam Á như Ấn Độ, Thái Lan, Việt Nam, Trung Quốc, Indonesia. Ở Việt Nam, chúng được thấy chủ yếu ở các vùng hoang phía Bắc. Nhưng chỉ mãi chục năm gần đây người ta mới sử dụng cây xạ đen nhiều trong y học cổ truyền.

Cây xạ đen có tác dụng gì?

Cách sử dụng phổ biến nhất từ xưa tới nay là sắc nước uống (giống như lá vối) và đắp lá tươi (như cây ngải cứu).

Những cách này được truyền miệng trong vùng dân tộc Mường. Vì có hiệu quả nên được sử dụng tới ngày nay. Nhìn chung, cây xạ đen có hỗ trợ điều trị và phòng ngừa các bệnh về gan, suy nhược, cao huyết áp, ung thư giai đoạn đầu và đặc biệt là ung bướu. Khi đắp lá tươi, chất kháng khuẩn của lá sẽ chữa mụn nhọt và điều trị các trường hợp lở loét. Tuy nhiên, nếu dùng để trị bệnh, cần có hướng dẫn chuyên môn của thầy thuốc.

Cây xạ đen và bệnh ung thư

Các nghiên cứu về tác dụng đối với tế bào ung thư

Những nghiên cứu gần đây

Có nhiều nghiên cứu về công dụng này của cây xạ đen, được thực hiện ở nhiều quốc gia. Gần đây nhất, tại Việt Nam, Tạp Chí Sinh Học 2018 đã có bài nghiên cứu với chủ đề Đánh Giá Hoạt Tính Gây Độc Tế Bào Ung Thư của các chất chiết từ thân cây xạ đen. Kết luận của những nghiên cứu này đã công nhận tác dụng của cao chiết từ thân cây xạ đen đối với các tế bào ung thư gan, vú và cổ tử cung. Kết quả cho thấy việc sử dụng cao chiết từ loài thực vật này làm thực phẩm chức năng để phòng và hỗ trợ điều trị ung thư là khả thi và có triển vọng.

Trước đó, vào năm 2017, một nghiên cứu khác về tính chất điều trị ung thư của loài thực vật này cũng được các thành viên ở Viện Khoa Học và Công Nghệ thực hiện.

Các loại xạ đen có tác dụng điều trị ung thư

Có 2 loại xạ đen được đưa vào nghiên cứu về khả năng điều trị ung thư: xạ đen châu Âu và xạ đen Hòa Bình. Nhiều năm về trước, nhiều công trình nghiên cứu đã ghi nhận tác dụng của xạ đen châu Âu và chưa khẳng định những ứng dụng cụ thể của xạ đen Hòa Bình. Từ năm 2018, khi nghiên cứu trên cùng với nhiều nghiên cứu khác được thực hiện thì đã có những dự án mới được đưa ra để tận dụng triệt để các tính chất hữu ích của loại xạ đen Hòa Bình. Cụ thể là năm 2021, dự án "Hỗ trợ thương mại hóa quy trình công nghệ sản xuất một số sản phẩm hỗ trợ phòng và điều trị ung thư từ cây xạ đen" đã có kết quả nghiệm thu rất tốt để đưa vào thực hiện.

Việc thương mại hóa sản phẩm hỗ trợ điều trị ung thư từ cây xạ đen không chỉ tạo thêm việc làm cho thị trường lao động địa phương mà còn tận dụng được nguồn thảo dược quý ở trong nước. Điều này không chỉ thể hiện ở vị thuốc này mà còn rất hiệu quả ở cây đinh lăng. Những bước tiến này cho thấy thảo mộc đã góp phần thúc đẩy kinh tế nước ta nhiều như thế nào.

Sử dụng cây xạ đen trị ung thư – nên hay không?

Những nghiên cứu này là tiền đề và hy vọng cho nhiều thử nghiệm khác nữa để chính thức đưa vào làm thuốc. Ở thời điểm hiện tại, các nghiên cứu tuy đã cho rất nhiều kết quả khả quan nhưng nếu sử dụng để điều trị ung thư thì vẫn còn quá sớm.

Tuy nhiên, nếu sử dụng để hỗ trợ thêm thì vẫn có khả năng hiệu quả. Trong trường hợp này, Mộc Nhiên khuyến khích bạn tham khảo ý kiến bác sĩ và đặc biệt là vẫn duy trì phác đồ điều trị ung thư chính thức nhé.

Uống nước xạ đen hàng ngày có tốt không?

• Vì xạ đen hỗ trợ giảm huyết áp nên người bị huyết áp thấp không nên sử dụng. Nếu sử dụng có thể bị hoa mắt, chóng mặt vì huyết áp thấp hơn mức bình thường.
• Phụ nữ có thai và đang cho con bú, trẻ em nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng.
• Các bệnh nhân ở giai đoạn suy thận, ung thư thời kỳ cuối thì không nên sử dụng.

• Nếu có các hiện tượng như: hoa mắt, chóng mặt,… khi sử dụng xạ đen thì nên dừng lại và tham khảo thêm ý kiến của thầy thuốc.
• Có thể uống hàng ngày nếu sức khỏe không có vấn đề gì quá nghiêm trọng. Tuy nhiên, không nên để nước xạ đen qua đêm vì có thể gây đau bụng.
• Ngoài ra, loại nước sắc từ lá này có tác dụng an thần, không nên sử dụng ban ngày khi đang cần làm việc.

Cách trồng và chăm sóc cây xạ đen

Nhân giống cây xạ đen

Cây xạ đen được nhân giống bằng cách giâm cành. Để tỷ lệ thành công cao, nên chọn những cành khỏe dài khoảng 15cm. Tỉa bớt lá và cắm cành vào giá thể thoáng, ẩm. Trước khi cắm cành, có thể ngâm chúng với thuốc kích rễ (không bắt buộc). Trong suốt thời gian chờ cành giâm ra rễ, nên đặt chúng ở khu vực ít ánh nắng và giữ ẩm toàn bộ cành và giá thể. Khi cây bắt đầu ra thêm lá mới là lúc chúng bắt đầu ra rễ trắng. Cần đợi đến khi rễ trắng chuyển màu nâu thì cây hoàn toàn ổn định. Lúc này, nên đem cây sang chậu mới.

Một số điều cần biết khi chăm sóc cây

• Cây xạ đen ưa ẩm nên cần giữ cho giá thể luôn đủ ẩm, chú ý lượng nước tưới khi vào mùa nắng gắt. Có thể đặt cây ở nơi có nhiều nắng. Chỉ cần không để bầu rễ bị khô vào mùa hè và không bị úng vào mùa mưa.
• Chúng thường không thu hút sâu bệnh. Nhưng cần tỉa cành để cây thông thoáng và phát triển mạnh.

• Cây xạ đen phù hợp với giá thể có đất thịt, đất cát hoặc đất đỏ. Tuy ưa ẩm nhưng chúng cũng cần giá thể có độ thoát nước tốt. Vì vậy, khi trộn giá thể cần thêm các thành phần tạo độ thoáng cho đất như mùn dừa, xơ dừa, vỏ đậu hoặc trấu ủ hoai.

Thu hái và bảo quản

Cây có thể được thu hái quanh năm. Các bộ phận thường được thu hoạch là thân, cành, lá. Sau khi thu hoạch, chúng cần được cắt thành từng khúc ngắn. Sau đó đem phơi khô rồi bảo quản ở nơi thoáng mát, tránh ẩm mốc.

Các loại thảo dược sau khi phơi khô, trước khi đem bảo quản nên được sao vàng để giảm bớt các chất kính thích bên trong nó (nếu có). Ngoài ra, thảo dược có tính âm – dương của trời và đất. Việc sao vàng sẽ cân bằng lại hai mặt âm dương thì tốt cho sức khỏe hơn. Ưu tiên sử dụng các loại nồi đất hoặc nồi gang. Khi bắt đầu thấy có mùi thơm thì ngưng, đem ra để nguội rồi cất nơi khô ráo. Chỉ lấy đúng liều lượng cần dùng khi sử dụng.

Tổng kết

Việc sử dụng thảo dược để hỗ trợ điều trị bệnh được bắt nguồn từ y học cổ truyền lâu năm. Nhận thấy nguồn thảo dược quý giá trong tự nhiên, phương pháp này được duy trì và phát triển tới bây giờ. Y học hiện đại cũng bắt tay vào nghiên cứu dược tính của cây cỏ để tận dụng làm nguồn nguyên liệu làm thuốc. 

Cây xạ đen Hòa Bình cũng nằm trong số những loài thảo mộc sở hữu dược tính hữu ích đối với việc hỗ trợ điều trị một số bệnh. Các nghiên cứu về chúng càng ngày càng nhiều, với những công dụng đã được ghi nhận và một số khác còn tiếp tục được chứng minh. Nếu sử dụng làm thuốc chữa trị, tốt nhất nên có sự theo dõi của thầy thuốc chuyên môn.

^©Copyright by Moc Nhien Farm