Xăng sê

Nổi tiếng với tác dụng chữa bệnh về dạ dày, cây xăng sê được trồng nhiều ở vườn dược liệu và khu vườn thảo dược của gia đình. Chúng còn được gọi là cây khôi đốm hay khôi trắng. Tuy nhiên, cái tên khôi đốm lại dễ gây nhầm lẫn vì có nhiều cây khôi với màu sắc khác: khôi tía, khôi nhung. Trong bài viết này, Mộc Nhiên sẽ so sánh sự khác nhau giữa các loại để dễ phân biệt. Đồng thời, bài viết cũng tổng hợp những bài thuốc hỗ trợ điều trị triệu chứng về bệnh dạ dày.

• Tên khoa học: Sanchezia Speciosa J.Leonard
• Tên tiếng Anh: Zebra plant
• Tên gọi khác: cây khôi trắng, cây khôi đốm, lá ngũ sắc

Nguồn gốc của cây xăng sê (khôi trắng)

Cây xăng sê có nguồn gốc từ Ecuador và Đông Bắc Peru. Khả năng phát triển của nó cực kỳ mạnh mẽ. Ở một số đất nước, chúng được chặt bỏ bớt vì sự phát triển quá nhanh. Tuy nhiên, ở Việt Nam chúng lại rất được ưa chuộng vì các tác dụng trang trí và có giá trị trong y học.

Chúng hay xuất hiện ở các khu rừng, đặc biệt ở các khu vực vùng cao phía Bắc như Lạng Sơn, Lào Cai, Hà Tây… và một số nơi ở miền Trung như Nghệ An, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế. Sau này, khi phát hiện ra dược tính trong cây, người dân đem về trồng tại nhà và các khu vườn dược liệu.

Đặc điểm của cây xăng sê (khôi trắng)

Cây xăng sê thuộc dạng cây bụi nhỏ, cao khoảng tới 1m. Chúng thường mọc theo chiều thẳng đứng khá cứng cáp, thân về già hóa gỗ, bên trong rỗng. Chúng không phân nhánh nhiều, lá thường mọc ở đầu cành. Vì thế trông không um tùm.

Lá so le, đặc biệt là gân lá cực kỳ rõ. Phần gân lá có màu sáng, nổi bật trên nền xanh của lá. Phiến lá mỏng, thuôn, mép lá có răng cưa. Chiều dài lá có thể rất lớn, rộng tới khoảng hơn 6cm.

Hoa của cây xăng sê thường trổ thành từng chùm, hoa nhỏ và dài. Cây có quả, khi chín màu đỏ. Phần thường sử dụng của cây là lá.

Cách phân biệt khôi nhung tía và khôi trắng (xăng sê)

Hai loại khôi nhung tía (Ardisia silvestris Pitard) và khôi trắng (xăng sê) rất giống nhau. Chúng được phân biệt chủ yếu qua độ dày, màu sắc và lớp lông trên bề mặt lá. Sở dĩ được gọi khôi nhung tía là vì bề mặt chúng có lớp lông mịn như nhung. Ngoài ra, phiến lá mảnh hơn so với lá khôi trắng, gân lá cũng ko đậm bằng.

Lá khôi nhung tía có màu tím đỏ, cũng là một đặc điểm rất khác so với cây xăng sê có lá màu xanh.

Công dụng của cây xăng xê trong y học hiện đại

Tác dụng của cây xăng sê

Được người dân sử dụng và thấy rõ hiệu quả, thông tin về cây xăng sê đã lan truyền rộng rãi. Các nhà nghiên cứu về dược tính của cây tại Đại học y dược, Đại học quốc gia Hà Nội đã tiến hành nhiều thí nghiệm để xác nhận và kiểm chứng xem chúng có thật sự chứa các thành phần hóa học hữu ích cho sức khỏe hay không. Những lần thí nghiệm đã mang lại nhiều kết quả khả quan và chứng minh các tính chất sau của lá:

• Có khả năng chống oxy hóa và chống viêm nhờ chiết xuất ethanol trong lá.

• Tác dụng kháng axit dựa trên hợp chất n-hexan, ethylacetate.

Đặc biệt, tại Pakistan, các nhà nghiên cứu cũng đã lấy loài thực vật này làm nhiều thí nghiệm để xem xét khả năng ngừa ung thư. Kết quả cho thấy chiết xuất trong lá có thể gây độc tế bào ung thư vú. Đồng thời, họ cũng kết luận lá là chất hoạt động chống oxy hóa mạnh nhất.

Các hoạt chất hữu ích trong cây xăng sê

Trong thành phần của cây xăng sê có 2 hoạt chất chính có ích cho sức khỏe.

• Glycosides: gần như là thành phần lớn nhất trong lá. Hoạt chất này giúp hỗ trợ sức khỏe tim mạch nhiều nhất. Nhờ đó, tránh được các nguy cơ đột quỵ. Nó còn là giúp tăng cường các chức năng của hệ thần kinh, hỗ trợ cải thiện trí nhớ và chống lại các biểu hiện của suy nhược thần kinh.

• Tannin: có nhiều loại thực vật chứa hoạt chất này và được tận dụng để ức chế sự lây lan của các tế bào ung thư. Sử dụng thường xuyên sẽ có một hệ miễn dịch khỏe mạnh. Tannin có nhiều ích lợi đối với tim mạch, giúp giảm cholesterol xấu và hỗ trợ loại trừ chứng đông máu.

Y học hiện đại công nhận những ảnh hưởng của lá xăng sê đối với sức khỏe, vì thế chúng được dùng gần giống như y học cổ truyền. Ngoài tác dụng hiệu quả với các bệnh liên quan đến dạ dày thì chúng còn hỗ trợ điều trị chứng mất ngủ, tăng cường sức khỏe tim mạch và giúp giảm nguy cơ đột quỵ. Vì tính chống viêm cao, chúng hỗ trợ làm lành vết thương nhanh hơn. Tuy nhiên, nếu sử dụng để chữa bệnh, nên có hướng dẫn của bác sĩ.

Công dụng của cây xăng xê trong y học cổ truyền

• Bộ phận dùng làm thuốc: lá, dùng tươi hoặc khô
• Tính vị: vị nhạt, tính mát, mùi nhẹ. Khi sử dụng có thể ợ mùi khó chịu nếu chưa quen.
• Công dụng chính của cây xăng sê liên quan tới tiêu hóa, như: hỗ trợ điều trị các chứng bệnh viêm loét bao tử, giảm các triệu chứng đầy hơi, chướng bụng, ợ chua, ợ nóng, đau bụng đi ngoài.

Cách dùng cây xăng sê chữa đau dạ dày

Cách phổ biến nhất là uống nước lá như uống trà. Có 2 cách sử dụng khác nhau đối với lá tươi và lá khô:

• Đối với lá xăng sê tươi

Chọn khoảng 5 lá lành, nguyên vẹn, độ già vừa phải. Trước khi sử dụng cần rửa sạch bằng nước muối. Vò lá và nhai sống với muối hột. Sau khi nhai hết, uống nước ấm. Có thể dùng hàng ngày khi bị đau, mỗi ngày 2 – 3 lần khi bụng đói.

• Đối với lá xăng sê khô

Có thể mua lá khô ở các tiệm thuốc Nam, hoặc tự phơi khô lá. Trong quá trình phơi, chờ đến khi lá vàng và xoắn lại mới nên sử dụng. Lá khô cần được nấu chín hoặc pha như hãm trà.

Các bài thuốc điều trị bệnh dạ dày từ cây Xăng sê

Bài thuốc 1: 20gr lá/ngọn xăng sê, 20gr bồ công anh, 16gr mỗi loại: khổ sâm, cam thảo nam, 8 gr mỗi loại: hương phu, uất kim, hậu phác.

Các nguyên liệu cần được rửa sạch, sắc với 800ml nước cho tới khi còn 300ml. Lấy lượng nước sắc được uống 2 – 3 lần/ngày. Sử dụng khoảng 1 tuần để thấy hiệu quả.

Bài thuốc 2: kết hợp 10gr mỗi loại xăng sê và chút chít, 12gr mỗi loại bồ công anh, nhân trần và lá khổ sâm. Bài thuốc này cần tán nhuyễn thành bột mịn sau khi phơi khô nguyên liệu. Sử dụng bột này pha với nước sôi để nguội, theo liều lượng: 30gr 1 lần uống. Cũng sử dụng trong 1 tuần để thấy kết quả.

Bài thuốc 3: 25gr lá khôi trắng, 20gr mỗi loại mẫu lệ và thảo quyết minh, 15gr ô tặc cốt. Tất cả đem phơi héo, sao vàng hạ thổ rồi tán thành bột mịn. Uống 3 – 4 lần mỗi ngày, mỗi lần 1 muỗng cà phê pha với nước ấm. Dùng trong 1 tuần để giảm các triệu chứng về dạ dày.

Ngoài ra, thảo dược này hỗ trợ giảm các triệu chứng về viêm phế quản và viêm họng. Sử dụng bài thuốc sau: 100gr lá xăng sê nấu với 400ml nước. Sắc còn 1/3 lượng nước thì trộn bột nếp và mật ong khuấy đều. Nấu lửa nhỏ tới khi đặc lại, vo thành viên.

Loại lá này có thể kết hợp sắc chung với thương nhĩ tử, nhẫn đông đằng và thổ phục linh để uống giảm phát ban.

Lưu ý khi sử dụng lá cây xăng sê chữa đau dạ dày

Tuy lá xăng sê nổi tiếng với hiệu quả chữa bệnh dạ dày nhưng việc sử dụng cần theo hướng dẫn của thầy thuốc. Đặc biệt với những bệnh nhân đang điều trị các bệnh khác mà bị đau dạ dày, cần tham khảo ý kiến người có chuyên môn. Ngoài ra, khi sử dụng các bài thuốc cần đúng liều lượng.

Cách trồng và chăm sóc cây xăng sê

Nhân giống cây xăng sê bằng cách giâm cành

• Chọn cành cứng cáp, không quá già và không quá non. Cắt một đoạn khoảng 10 – 15cm. Có thể ngâm cành vào dung dịch kích rễ trước khi tiến hành giâm.
• Giá thể cần đủ ẩm và tơi để thoát nước tốt.
• Cắm cành giâm vào giá thể. Sau đó phun ẩm cành giâm và đặt nơi không có ánh sáng chiếu vào.
• Thông thường sau khoảng 3 tuần cành giâm bắt đầu ra lá mới. Cần đợi thêm 1 tháng nữa để cành ra nhiều lá và rễ ổn định hơn thì mới chuyển chậu.
• Cây con cần được đặt ở nơi kín gió và ít ánh sáng. Khi bầu rễ đã nhiều, dần dần chuyển cây ra ánh sáng.

Chăm sóc cây xăng sê đúng cách

Ánh sáng và nhiệt độ

Cây xăng sê rất ưa nắng. Tuy vậy, nắng quá gay gắt sẽ làm cây héo rũ. Vì thế, nơi thích hợp để đặt cây là khu vực có nhiều nắng và có chút bóng râm trong ngày. Vào mùa hè, buổi trưa quá nắng và nóng, nên che chắn cho cây hoặc phủ lên mặt chậu lớp rơm mỏng.

Đất trồng

Cây không kén chọn đất trồng. Chỉ cần lưu ý chậu trồng thoát nước tốt, giá thể tơi và thoáng, không giữ nước cũng không thoát nước quá nhanh. Khi rễ cây lan ra hết bầu chậu thì nên thay giá thể.

Yêu cầu về nước

Đặc biệt, cây xăng sê cần được giữ ẩm đất thường xuyên. Vì vậy, cần lưu ý tưới đủ nước vào mùa nắng, để tránh làm cây bị héo mất nhiều dưỡng chất. Khi thiếu nước, cành sẽ bị khô và chết dần.

Phân bón

Đối với thảo dược, Mộc Nhiên đặc biệt khuyến khích sử dụng phân hữu cơ và phân chuồng hoai mục. Phân bón hữu cơ vừa giúp hàm lượng dưỡng chất được bảo đảm vừa an toàn khi sử dụng làm thuốc. Khi cây lớn hơn và ra nhiều lá hơn, bổ sung thêm phân bón để cây ra thêm rễ và luôn tươi tốt.

Thu hái, chế biến

• Lá xăng sê có thể được thu hoạch quanh năm. Vì thế, ở khu vườn gia đình, chúng được trồng để sử dụng bất cứ khi nào cần.
• Chỉ thu hoạch những lá nguyên vẹn, không bị vàng, úa hay rách.
• Sau khi thu hoạch, có thể phơi khô để dùng dần. Có thể sấy, sao vàng, hoặc ghiền thành bột mịn rồi trữ trong lọ thủy tinh. Để dược liệu ở nơi mát.

Tổng kết

Khi việc trồng thảo dược tại nhà đã không còn quá khó, thì những cây dễ sử dụng như xăng sê rất được yêu thích. Không chỉ dễ chăm sóc, chúng còn có nhiều giá trị. Tuy tác dụng trị bệnh dạ dày là nổi bật nhất nhưng nhiều nơi cũng trồng chúng như một loại cây cảnh xen kẽ ở trong vườn.

^©Copyright by Moc Nhien Farm