Sơ ri

Quả sơ ri được đánh giá cao vì giàu vitamin C. Chúng lại dễ trồng và cho bóng mát ở sân vườn. Tuy việc bổ sung vitamin C có thể được thay thế bằng viên uống nhưng kể cả các bác sĩ vẫn khuyến khích bổ sung qua trái cây. Ngoài ra, loại quả này còn có nhiều tác dụng khác rất nên được biết đến. Trong bài viết này, Mộc Nhiên sẽ đưa ra những lý do mà bạn nên có ngay một cây tại nhà.

• Tên khoa học: Malpighia Emarginata
• Tên tiếng Anh: Acerola cherry
• Tên gọi khác: quả kim đồng nam, sơ ri Tây Ấn, sơ ri vuông

Đặc điểm của cây sơ ri

Sơ ri là một loại cây ăn trái quen thuộc, với hình dáng có thể rất lớn và tỏa rộng cành lá xung quanh. Cây thân gỗ, bụi cao, có thể sống rất lâu năm và phát triển tới chiều cao 6m. Tuy nhiên, chiều cao 6m này thường chỉ có khi cây được hạ thổ ở khu vực rộng lớn. Khi trồng ở sân vườn, chúng cao tới khoảng 3m.

Lá có màu xanh vừa phải, không quá đậm cũng không quá nhạt, hình trứng hoặc hình mác. Chiều dài lá khoảng dưới 10cm. Hai mặt lá nhẵn, hơi bóng ở mặt trên, mép lá nguyên.

Màu hồng của hoa sơ ri gần giống với hoa tường vy cánh mỏng, đôi khi đậm hơn. Đường kính hoa rất nhỏ, chỉ khoảng 1 – 1,5 cm. Cánh hoa mỏng, mỗi bông hoa thường mọc thành cụm khoảng 2 – 5 hoa. Khi gió thoảng qua, những đóa hoa rơi xuống, phủ một lớp thảm hồng xinh xắn trên sân.

Điều làm người ta chú ý nhất có lẽ là quả với lượng vitamin C rất cao. Quả hình tròn, thường đậu khắp cả cây, thành từng cụm 2 – 3 quả. Màu sắc thay đổi theo thời kỳ: khi non có màu xanh tươi, dần dần sẽ chuyển vàng và mang sắc đỏ khi chín. Chúng thường có 3 khía, tương đương 3 hạt. Thịt mọng và ngọt nước.

Nguồn gốc và phân bố của sơ ri

Sơ ri là giống cây có xuất xứ từ Mexico. Ngoài ra, một số khu vực khác cũng có sự hiện diện của loài cây này như khu vực Tây Ấn hay Nam Mỹ.

Sau khi được du nhập vào Việt Nam, chúng được một số khu vực chuyên canh trở thành vựa sơ ri lớn nhất cả nước. Trong số đó có huyện Gò Công của tỉnh Tiền Giang và một vài xã thuộc tỉnh Bến Tre. Tại Gò Công, nếu cần thu mua số lượng lớn, thì một số xã sau có thể đáp ứng được nhu cầu: Long Thuận, Bình Ân, Bình Nghị, Tân Đông, Kiểng Phước… Hoặc nếu bạn có hứng thú với sơ ri ngọt thì có thể đặt chân đến Bến Tre và tìm tới các phường Phú Khương, Phú Nhuận, Sơn Đông, Bình Phú, Mỹ Thành, Sơn Hòa, Tam Phước, Hữu Định ở huyện Châu Thành.

Phân biệt sơ ri, hồng ngọc mai và quả cherry

• Sơ ri và hồng ngọc mai khá giống nhau vì cùng một chi. Hồng ngọc mai (Malpighia glabra) được gọi là sơ ri cảnh. Hồng ngọc mai có thân và lá nhỏ hơn, cùng hình dáng, có thể dược tạo dáng bonsai rất đẹp mắt. Quả của chúng nhìn kỹ cũng khác nhau.

• Cherry (anh đào): có nguồn gốc từ Châu Âu và Châu Á. Quả cherry có cuống dài, mọc thành chùm, khi chín chuyển sang màu đỏ mọng hoặc đen, đường kính to khoảng 2,5cm. Quả có vị ngọt, da căng nhẵn, mọng nước và rất giòn khi ăn. Loại này không trồng được ở Việt Nam nhưng lại hay bị nhầm lẫn vì cách phát âm hơi giống.

Những ích lợi mà quả sơ ri mang lại

Về mặt ẩm thực

Cứ mỗi 100gr sơ ri thì chứa khoảng 767mg vitamin A, 1677,6gr vitamin C và lượng nhỏ vitamin B1, B2, B3, bioflavonoid và carotenoid tự nhiên.

Sơ ri thường được chế biến thành các loại nước ép giải khát hay mứt. Chúng còn được dùng để trang trí cho các loại bánh ngọt hay cocktail. Một cây sơ ri lớn sẽ cho rất nhiều quả.

Khi không dùng hết quả tươi, có thể làm thành bột để sử dụng dần. Hiện nay, bột sơ ri được đóng gói để bán ở cửa hàng.

Vai trò của sơ ri trong nền y học hiện đại

Là thực phẩm bổ sung vitamin C

Đối với cơ thể một người trưởng thành thì lượng vitamin C cần thiết là khoảng 75mg mỗi ngày. Trung bình cứ mỗi 10gr sơ ri sẽ bao hàm 167,76mg vitamin C. Vì thế, chỉ cần ăn một vài quả sau bữa ăn là bạn đã có đủ lượng vitamin C cần thiết. Điều này rất có lợi cho việc duy trì các hoạt động của cơ thể.

Việc hấp thụ các loại thực phẩm giàu vitamin C giúp cho hệ miễn dịch của cơ thể càng khỏe mạnh. Cũng như chanh dây Israel, sơ ri với lượng vitamin C rất cao sẽ thúc đẩy quá trình tạo ra các tế bào bạch cầu như thực bào và bạch huyết bào. Các tế bào này có tác dụng bảo vệ cơ thể bởi các tác nhân bên ngoài như nhiễm trùng hay virus.

Vitamin C không chỉ có vai trò quan trọng đối với sức khỏe cơ thể mà còn có khả năng hỗ trợ sản sinh collagen và giúp cải thiện sức khỏe làn da. Vì vậy, ăn quả sơ ri thường xuyên giúp làn da luôn được căng mịn.

Tác động đến chỉ số đường huyết

Đối với các bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường hay những người mắc bệnh béo phì, việc lựa chọn một loại trái cây vừa có hàm lượng chất dinh dưỡng cao vừa có lượng đường thấp là một việc vô cùng khó khăn. Sơ ri chính là một trong những loại trái cây có thể đáp ứng những tiêu chí đó. Nó có tỉ lệ đường thấp (chỉ chiếm khoảng 3% trên tổng giá trị dinh dưỡng).

Mặt khác, loại trái cây này còn có tác dụng thúc đẩy sản sinh insulin và giữ cho lượng glucose được cân bằng trong máu. Điều đó ảnh hưởng rất nhiều đến việc ngăn ngừa lượng đường huyết trong máu đột ngột giảm – điều thường xảy ra ở các bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường.

Giúp tăng cường sức khỏe trí não

Do có hàm lượng anthocyanin cao, sơ ri có khả năng cải thiện chức năng não bộ. Điều này giúp ngăn ngừa chứng mất trí nhớ và các loại bệnh liên quan đến nhận thức. Ngoài ra, lượng chất chống oxy hóa cao còn có thể kháng viêm, giảm thương tổn cho các tế bào não và nơ-ron thần kinh. Nhờ đó, ngăn ngừa sự hình thành các bệnh liên quan đến tuổi tác như chứng mất trí nhớ và bệnh Alzheimer.

Cải thiện sức khỏe tim mạch

Sơ ri là một nguồn giàu kali tự nhiên. Đây là một trong những chất dinh dưỡng đóng góp vào quá trình thực hiện các chức năng của tim. Kali có tác dụng như một chất giãn mạch, đảm bảo việc lưu thông máu tới các mô tim không bị gián đoạn. Kali còn là một phương thuốc hữu hiệu cho các bệnh nhân đang trong quá trình điều trị bệnh tăng huyết áp. Nó cũng làm giảm khả năng hình thành xơ vữa động mạch, dẫn đến việc giảm nguy cơ đau tim và đột quỵ.

Ứng dụng của sơ ri trong sản phẩm làm đẹp

Với lượng vitamin C rất cao, sơ ri được sử dụng làm nguyên liệu cho các sản phẩm giúp làn da căng mịn, tươi trẻ. Chúng hỗ trợ ngăn ngừa lão hóa, giảm nếp nhăn và duy trì sức sống cho da.

Cách trồng và chăm sóc cây sơ ri

Thời điểm thích hợp để trồng sơ ri

Thời điểm thích hợp để trồng sơ ri là tháng 5, 6 hoặc tháng 10, 11 khi thời tiết khá mát mẻ.

Giá thể đầy đủ dinh dưỡng

Do sơ ri là loại cây không kén đất nên có khá nhiều loại đất có thể dùng để trồng cây sơ ri. Ưu tiên trồng cây trên đất giàu mùn, có độ thoát nước tốt và thông thoáng.

Nếu không có sân vườn hay trồng cây trên ban công hay sân thượng, có thể trồng sơ ri trong thùng xốp, khay, chậu… Cần đảm bảo được độ thoát nước cho cây. Có thể đục lỗ dưới đáy hoặc bên hông cho cây thoát nước kịp vào mùa mưa.

Đối với chậu trồng thì chậu nhựa hay sứ nên là sự lựa chọn ưu tiên. Nên sử dụng những chậu phù hợp với kích thước cây để khi cây lớn có đủ diện tích đất để bén rễ và hấp thụ chất dinh dưỡng.

Các phương pháp nhân giống cây sơ ri

Các phương pháp nhân giống phổ biến: gieo hạt, giâm cành, chiết cành và trồng cây giống con.

Trong những cách trên, riêng cách gieo hạt đem lại năng suất thấp nhất. Việc gieo hạt vì cần đầu tư nhiều thời gian nhưng không đảm bảo được tỉ lệ sống của cây con.

Cách chiết cành

• Chọn cây mẹ có tuổi trong khoảng 3 từ 7 năm và có khả năng kháng sâu, bệnh tốt.
• Ưu tiên chọn cành sát mặt đất nhất, màu sắc của vỏ phải nâu.
• Sau đó bẻ gập ngược đến khi gãy phần lõi và bắt buộc phải còn phần vỏ dính lại. Hoặc dùng dao rạch và tách phần vỏ một đoạn khoảng 5cm theo chiều dọc.
• Ngâm vết gãy vào dung dịch kích rễ và bó đất vào bọc nilon.
• Trong khoảng 1 – 5 tháng tùy thuộc vào độ sinh trưởng là có thể đem cây đi trồng.
• Nếu giâm cành với quy mô lớn thì các cây giâm nnên cách nhau khoảng 12cm.

Trồng cây giống

• Nếu hai cách trên quá phức tạp, thì cách trồng cây giống có lẽ phù hợp với bạn hơn. Điều đầu tiên cần làm khi mua cây giống về là tháo cây ra khỏi vật chứa. Sau đó lấy dao sắc rạch lớp chứa bằng nilon và cẩn thận tháo cây con ra. Cẩn thận để lớp đất bao lấy bộ rễ của cây không bị vỡ là được.
• Chuẩn bị sẵn chậu trồng đã có đất, sau đó đào hố hay chuẩn bị chậu trồng có đường kính lớn hơn khoảng 4 – 6cm so với phần đất bao quanh rễ.

• Tiếp theo, cẩn thận đặt cây giống vào hố. Phủ thêm đất sao cho có một lượng đất đủ dày và kín quanh gốc. Sau đó, ép nhẹ lên mặt đất để cố định lại cây.
• Tưới nước ngay vì cây cần phải thích nghi với môi trường đất mới. Đất khô trong quá trình vận chuyển có thể khiến cây suy yếu.
• Sơ ri mới trồng nên phủ thêm một lớp lưới đen nếu được trồng ở khu vực nắng gắt để đề phòng việc thây bị mất nước dễ gây chết cây.

Tưới nước

• Nên tưới cây vào sáng sớm hoặc chiều tối, khi nắng không quá gắt.
• Lượng nước tưới nên vừa phải, tránh làm cây bị úng rễ, cũng không để cây bị thiếu nước lâu.
• Điều chỉnh lượng nước theo kích thước và sự phát triển của cây.
• Hạn chế tưới nếu cây được đặt ở vị trí hứng mưa vào mùa mưa nhiều.

Bón phân hữu cơ cho cây sơ ri

Nếu bạn muốn cây phát triển nhanh và cho cho ra trái có chất lượng tốt thì việc bón phân là điều bắt buộc. Lần bón đầu tiên rơi vào khoảng 20 ngày sau khi bạn đem cây về.

Một số loại phân hữu cơ có thể dùng để bón cho cây: phân bò, phân trùn quế, phân gà, phân dê hoai mục… Sau đó, cứ cách tầm 1 đến 2 tháng thì bón một lần. Chú ý kết hợp bón phân cùng đan xen làm cỏ vun xới đất để giúp cây sinh trưởng tốt hơn.

Phòng trừ sâu bệnh cho cây sơ ri

Cây sơ ri có thể bị rệp. Bệnh này dễ dàng phòng tránh nếu thường xuyên phun nước với áp lực mạnh vào thân, lá. Đôi khi chúng bị sâu đục thân. Mộc Nhiên không khuyến khích sử dụng thuốc hóa học. Có thể chọn phương án cắt bỏ cành có sâu hoặc treo giấm gỗ để đuổi bớt sâu bướm trong vườn.

Tỉa cành và tạo tán cho cây sơ ri

Để cho chất lượng quả đồng đều, nên thường xuyên tỉa cành để chất dinh dưỡng chỉ tập trung vào các cành khỏe nhất. Cắt bớt lá già, lá vàng, lá bị hỏng để tăng giá trị thẩm mĩ cho cây.

Việc tỉa cành tạo tán cho cây không nên tùy tiện mà phải căn cứ vào từng giai đoạn cây phát triển:

• Chiều cao cây rơi vào khoảng 0,3m: bấm ngọn, chỉ chừa lại 3 đến 4 cành cấp 1 khỏe mạnh;
• Chiều cao cây rơi vào khoảng 0,8m: bấm ngọn, chừa lại từ 4 đến 6 cành cấp 2 trên mỗi cành cấp 1;
• Chiều cao cây rơi vào khoảng 2 đến 2,2m: tiếp tục bấm ngọn;
• Khi cây quá già: tiến hành uốn cành để việc thu hoạch và chăm sóc cây thuận tiện hơn.

Phương pháp kích thích ra hoa đậu trái

Để cây sơ ri ra nhiều quả theo ý muốn, nên ngưng tưới nước trong một khoảng thời gian. Cách này giúp ức chế sự phát triển của cây.

Tưới nước lại cho cây sau khoảng từ 1 đến 2 tuần. Lúc này lá trên cây đã rụng khá nhiều nên cây sẽ bắt đầu tập trung chất dinh dưỡng để mọc lá mới. Cách thức này cũng thúc đẩy quá trình ra hoa sớm hơn nhanh hơn và nhiều hơn.

Thu hoạch

Sau khoảng 1 – 2 năm, cây sẽ cho quả. Thời điểm thu hoạch tốt nhất là sau khi đậu quả khoảng 20 ngày. Trước khi thu hoạch, kiểm tra kỹ quả sơ ri. Nên được thu hoạch những quả có màu đỏ, sờ vào có cảm giác căng mọng và chùm quả đều màu. Có thể nếm thử, nếu thấy quả sơ ri có vị ngọt nhẹ nghĩa là có thể hái xuống được rồi. Khi ngắt quả, nên ngắt luôn cả phần cuống để giữ được độ tươi lâu hơn.

Bảo quản quả sơ ri như thế nào?

• Quả sơ ri cần được rửa sạch và ngâm trong nước muối khoảng 5 phút để diệt khuẩn. Không nên ngâm quá lâu nếu không muối sẽ làm ảnh hưởng đến chất lượng quả.
• Rửa kỹ phần núm của quả sơ ri, nếu không thì quả sơ ri sẽ dễ thối. Đây là phần mà nấm mốc và vi khuẩn thường xuyên xâm nhập vào quả.
• Để cho quả ráo nước. Sau đó gói quả thật kín bằng túi ni-lông. Bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh ở nhiệt độ khoảng 15 độ C.

Tổng kết

Quả sơ ri là một trong những loại quả rất bổ dưỡng. Ngoài việc có thể sử dụng để chế biến nhiều loại thực phẩm khác nhau, chúng còn mang lại lợi ích không tưởng về mặt sức khỏe. Ngoài ưu điểm khá dễ chăm sóc, bạn còn có thể tận hưởng cảm giác trở thành một nông dân thực thụ. Trồng một cây ăn quả trong vườn sẽ đảm bảo được  nguồn quả sạch và tươi ngon cho cả gia đình. Thật sự quá tuyệt vời!

^©Copyright by Moc Nhien Farm